نگرانی‌های فزاینده نوجوانان پیرامون ظاهر جسمانی‌شان، موضوعی است که در سال‌های اخیر بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است. این دغدغه‌ها گاه از مرز طبیعی فراتر رفته و به مشکلات روان‌شناختی جدی بدل می‌شوند که روند عادی زندگی نوجوانان را مختل می‌سازند.
دوران نوجوانی، مقطعی مملو از تحولات گوناگون در ابعاد جسمی، ذهنی و عاطفی است. در این برهه از زندگی، نوجوانان با تغییرات شتابانی در بدن، حالات روحی و شیوه تفکر مواجه می‌شوند. همین دگرگونی‌ها، حساسیت آنها را نسبت به ظاهرشان افزایش داده و سبب نوسان در تصویر ذهنی‌شان از بدن می‌گردد. در این سنین، ظاهر و اندام اهمیت ویژه‌ای می‌یابد و گاه به حدی پررنگ می‌شود که احساس ناخشنودی از آن، به یک دلواپسی دائمی تبدیل می‌شود. استمرار این نوع نگرانی می‌تواند منجر به یک اختلال روان‌شناختی به نام «نشانگان بدریخت انگاری بدن» شود. در این وضعیت، نوجوان تصور می‌کند دارای نقص‌های جسمانی است، حتی اگر دیگران چنین چیزی را مشاهده نکنند یا متوجه آن نشوند.
یکی از چالش‌های این اختلال آن است که فرد توجهی افراطی به ایرادات ظاهری، حتی خیالی، نشان می‌دهد و ممکن است ساعات طولانی را صرف وارسی چهره یا بدن خود در آینه کند. این دلواپسی‌های شدید می‌توانند زمینه‌ساز افسردگی، اضطراب، انزوای اجتماعی و افت عملکرد تحصیلی یا اجتماعی شوند. پژوهش‌ها نشان داده‌اند که این اختلال شیوع بیشتری از تصورات پیشین در میان نوجوانان دارد، اما از آنجا که بسیاری از مبتلایان از بیم قضاوت یا تمسخر، احساسات خود را پنهان می‌کنند، آمار دقیق آن به درستی مشخص نیست. همین پنهان‌کاری سبب شده تا متخصصان بهداشت روان در پی یافتن روش‌هایی برای شناسایی بهتر این اختلال و عوامل ایجادکننده آن باشند.
در همین راستا، سید حامد حسین‌پور خاقانی، دانشجوی دکتری روان‌شناسی در دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، به همراه سه پژوهشگر دیگر از همین دانشگاه، پژوهشی را به منظور بررسی عوامل احتمالی مؤثر بر شکل‌گیری نگرانی شدید نوجوانان درباره ظاهرشان انجام داده‌اند. آنها تلاش کرده‌اند تا ارتباط میان برخی الگوهای ذهنی دوران کودکی، ویژگی‌های شخصیتی ناسالم و نگرش‌های اجتماعی نسبت به زیبایی را با اختلال بدریخت انگاری بدن شناسایی کنند.
برای انجام این پژوهش، دانش‌آموزان دوره متوسطه دوم شهر تبریز به عنوان جامعه آماری انتخاب شدند. از میان آنها، ۳۹۶ نفر برگزیده شده و به مجموعه‌ای از پرسش‌نامه‌ها پاسخ دادند. این پرسش‌نامه‌ها شامل سؤالاتی درباره میزان نارضایتی از ظاهر، الگوهای فکری ناسالم، ویژگی‌های شخصیتی، نگرش‌های فرهنگی درباره زیبایی و ترس از طرد شدن به دلیل ظاهر بود. داده‌های جمع‌آوری شده از این طریق، سپس با روش‌های آماری مورد تحلیل قرار گرفتند.
نتایج این پژوهش نشان داد نوجوانانی که باورهای ذهنی نامناسب‌تری نسبت به خود دارند یا ویژگی‌های شخصیتی ناپایداری در آنها مشاهده می‌شود، بیشتر در معرض ابتلا به نشانگان بدریخت انگاری بدن قرار دارند. این بدان معناست که افکار منفی ریشه‌دار درباره خود، می‌توانند در آینده بر احساسات فرد نسبت به بدنش تأثیر بگذارند.
همچنین مشخص شد که دو عامل مهم دیگر نیز در این میان نقش ایفا می‌کنند: یکی ترس از طرد شدن به دلیل ظاهر و دیگری نگرش‌های فرهنگی و اجتماعی نسبت به زیبایی. هنگامی که یک نوجوان تصور می‌کند دیگران او را صرفاً بر اساس ظاهر قضاوت می‌کنند یا در صورت عدم رضایت از ظاهرش، مورد پذیرش قرار نخواهد گرفت، احتمال ابتلا به این اختلال افزایش می‌یابد. این عوامل به عنوان واسط در ارتباط بین افکار نامناسب و اختلال بدریخت انگاری بدن عمل می‌کنند.
پژوهشگران تاکید کرده‌اند که توجه به این عوامل می‌تواند در پیشگیری از این اختلال مؤثر واقع شود. اگر والدین، معلمان و مشاوران مدارس بتوانند نشانه‌های اولیه را شناسایی کرده و به نوجوانان کمک کنند تا دیدگاه واقع‌بینانه‌تری نسبت به بدن خود داشته باشند، می‌توان از بروز بسیاری از مشکلات آتی جلوگیری کرد. آنها همچنین پیشنهاد داده‌اند که در آموزش‌های روان‌شناختی، به نقش باورها، فرهنگ و روابط اجتماعی در شکل‌گیری این اختلال توجه ویژه‌ای معطوف شود.
مقاله علمی حاصل از این پژوهش در نشریه «تحقیقات علوم رفتاری»، وابسته به دانشگاه علوم پزشکی اصفهان و با همکاری انجمن علمی روان‌پزشکان ایران، منتشر شده است.
اخبار روز جهان را در مجله تدبیرگران بخوانید