بیماری آلزایمر، کابوس خاموش دوران سالمندی، درمانی قطعی ندارد و همین موضوع بر اهمیت پیشگیری از آن می‌افزاید. برخلاف تصور رایج که این بیماری را مختص سنین بالا می‌داند، تحقیقات جدید نشان می‌دهد که آلزایمر می‌تواند از دهه چهارم زندگی آغاز شود. این زنگ خطری جدی است که نیاز به توجه بیشتر به عوامل خطر و سبک زندگی سالم را بیش از پیش نمایان می‌کند.
عوامل خطر پنهان: اختلالات بینایی و کلسترول بالا
تازه‌ترین یافته‌های علمی، که در سال ۲۰۲۴ در مجله معتبر لنست منتشر شده، دو عامل خطر جدید را برای زوال عقل شناسایی کرده است: اختلالات بینایی درمان‌نشده و سطوح بالای کلسترول LDL (کلسترول بد). با اضافه شدن این موارد به لیست عوامل شناخته‌شده، اکنون تخمین زده می‌شود که تا ۴۵ درصد موارد زوال عقل قابل پیشگیری یا به تأخیر انداختن هستند. این بدان معناست که با تغییرات ساده در سبک زندگی و رسیدگی به موقع به برخی مشکلات جسمانی، می‌توانیم تا حد زیادی از مغز خود در برابر این بیماری محافظت کنیم.
وراثت و سبک زندگی: دو روی یک سکه
افزایش سن همچنان یکی از قوی‌ترین عوامل مؤثر در بروز آلزایمر است و ۷۰ درصد مبتلایان پس از ۶۰ سالگی با آن روبرو می‌شوند. اما با این حال، کارشناسان بر این باورند که سابقه خانوادگی و عوامل ژنتیکی نیز در بروز آلزایمر نقش دارند، اما این به معنای اجتناب‌ناپذیر بودن ابتلا برای فرزندان افراد درگیر نیست. یک سبک زندگی سالم می‌تواند تأثیر چشمگیری در کاهش خطر ابتلا به آلزایمر داشته باشد و حتی اثرات عوامل ژنتیکی را تعدیل کند.
راهکارهای طلایی پیشگیری: از خواب باکیفیت تا اسکوات
ورزش منظم، تغذیه سالم و متعادل، خواب باکیفیت و کافی و حفظ سلامت روان، ستون‌های اصلی در پیشگیری از آلزایمر به شمار می‌آیند. تحقیقات نشان داده‌اند که افرادی که به طور مداوم کمتر از ۷ ساعت در شب می‌خوابند، شانس بیشتری برای ابتلا به آلزایمر دارند. همچنین، دیابت نیز به دلیل ایجاد التهاب در بدن و مغز، می‌تواند در بروز آلزایمر نقش داشته باشد.
در میان فعالیت‌های بدنی، ورزش اسکوات (Squat) به عنوان یکی از مؤثرترین تمرینات ترکیبی برای پیشگیری از آلزایمر شناخته شده است. این تمرین نه تنها عضلات پایین‌تنه و تعادل را تقویت می‌کند، بلکه گردش خون مغزی را نیز بهبود می‌بخشد. مطالعات جدید نشان داده‌اند که تمرینات مقاومتی مانند اسکوات، سطح پروتئین‌های نوروتروفیک مغزی (BDNF) را افزایش می‌دهند. این پروتئین‌ها نقش کلیدی در محافظت از نورون‌ها، تقویت حافظه و حفظ عملکرد شناختی دارند. افزایش جریان خون مغزی ناشی از اسکوات نیز به تغذیه بهتر مغز و دفع مواد زائد نورونی کمک می‌کند که همگی در کاهش خطر زوال عقل مؤثرند.
تحقیقات دانشگاه مک‌مستر کانادا و دانشگاه واشنگتن نشان می‌دهند که ۱۵۰ دقیقه فعالیت بدنی در هفته، شامل ترکیبی از اسکوات، پیاده‌روی سریع و حرکات تعادلی، می‌تواند خطر زوال شناختی را تا ۴۵ درصد کاهش دهد. اهمیت اسکوات در این است که حتی برای سالمندان نیز قابل انجام است و می‌توان آن را با شدت‌های متفاوت و حتی با تکیه بر تکیه‌گاه انجام داد. گنجاندن این تمرین در برنامه‌های پیشگیری از آلزایمر، علاوه بر مزایای فیزیکی، بهبود قابل توجهی در وضعیت ذهنی و روانی افراد ایجاد می‌کند.
چالش پیشگیری در نظام سلامت
با وجود اهمیت حیاتی پیشگیری، کارشناسان انتقاد می‌کنند که سیستم بهداشتی و درمانی کشور به اندازه کافی به این موضوع توجه نمی‌کند و بیشتر بر درمان بیماری‌ها متمرکز است. در حالی که سرمایه‌گذاری بر برنامه‌های پیشگیرانه می‌تواند نقش مؤثری در کاهش شیوع آلزایمر و بار مالی ناشی از آن بر جامعه داشته باشد.