بازار روغن خوراکی ایران: نوسانات جهانی و چالش‌های داخلی
قیمت روغن خوراکی در بازارهای جهانی در ماه گذشته افزایش یافته است. با این حال، رئیس هیئت مدیره انجمن روغن نباتی ایران تاکید می‌کند که این افزایش فوری به بازار داخلی منتقل نمی‌شود. تصمیم‌گیری در مورد افزایش قیمت‌ها منوط به تشکیل کارگروهی مشترک میان انجمن و سازمان حمایت از مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان است. هرگونه افزایش قیمت تنها با موافقت ستاد تنظیم بازار اعمال خواهد شد.
مصرف سرانه روغن خوراکی در ایران ۲۱ کیلوگرم در سال است. واردات روغن خام در هفت ماهه اول سال جاری به حدود ۷۴۵ هزار تن رسیده که نسبت به یک میلیون و ۱۱۰ هزار تن در مدت مشابه سال گذشته، کاهش قابل توجهی (حدود ۳۳ درصد) را نشان می‌دهد. این کاهش، علیرغم افزایش شدید قیمت‌های جهانی و مشکلات ناشی از تحریم‌ها در تعیین قیمت‌ها و ثبت سفارش، رخ داده است. کمبود کالا و گرانی روغن خام، عامل اصلی این کاهش واردات بوده است. نبود تعادل بین عرضه و تقاضا در برخی انواع روغن‌های نباتی نیز منجر به کمبود برخی محصولات در بازار شده است.
جهان امروز شاهد کشت پنج نوع گیاه روغنی اصلی است: کلزا و گلرنگ (پاییزه) و آفتابگردان، سویا و کنجد (بهاره). سویا با بیشترین میزان کشت (حدود ۴۰ میلیون هکتار) در جهان، جایگاه نخست را به خود اختصاص داده است. آفتابگردان و کلزا نیز به ترتیب در رتبه‌های دوم و سوم قرار دارند.
ایران در زمینه تولید بذر هیبرید آفتابگردان، پیشرو است. این موفقیت ملی، حاصل بیش از ۵۰ سال تلاش در زمینه اصلاح نژاد این گیاه روغنی است و تنها تعداد محدودی از کشورهای جهان به این سطح از فناوری دست یافته‌اند. بذر هیبرید آفتابگردان به دلیل افزایش ۳۰ درصدی بهره‌وری نسبت به نمونه‌های آزادگرده افشان، به بهبود تولید و کاهش هزینه‌های کشاورزی کمک شایانی می‌کند.
در هفت ماهه اول سال، واردات روغن خام به شرح زیر بوده است: آفتابگردان (۵۱۰ هزار و ۶۵۸ تن به ارزش ۵۰۸ میلیون و ۱۶۱ هزار و ۶۰۸ دلار)، پالم (۲۲ هزار و ۶۲ تن به ارزش ۲۲۶ میلیون و ۸۴۱ هزار و ۷۹۷ دلار)، سویا (۴.۲۰۵ تن به ارزش ۴ میلیون و ۴۳۸ هزار و ۱۰۶ دلار)، ذرت (۲۵۲ تن به ارزش ۳۳۵ هزار و ۸۰۰ دلار)، زیتون بکر (۵۲ تن به ارزش ۳۱۰ هزار و ۹۴۰ دلار)، کنجد (۸۶ تن به ارزش ۳۷۳ هزار و ۸۸۲ دلار)، کلزا (۹.۵۷۱ تن به ارزش ۹ میلیون و ۲۳۳ هزار و ۷۸ دلار). در مجموع، ۷۴۵ هزار و ۸۸۶ تن روغن خام به ارزش ۷۴۹ میلیون و ۶۶۸ هزار و ۲۱۱ دلار وارد شده است که نشان‌دهنده کاهش ۳۳ درصدی از نظر وزن و ۵۷ درصدی از نظر ارزش نسبت به مدت مشابه سال گذشته است.
روغن به عنوان ماده اولیه اساسی بسیاری از محصولات غذایی، نقش مهمی در هزینه‌های تولید و ثبات بازار دارد. با این حال، تا سال ۱۴۰۰ به دلیل تخصیص ارز ترجیحی، با مشکلات متعددی مواجه بود. تنها ۱۵ درصد از نیاز کشور به دانه‌های روغنی از داخل تامین می‌شود و بقیه از طریق واردات تامین می‌گردد. افزایش قیمت‌های جهانی و عدم موفقیت برنامه‌های افزایش تولید داخلی، باعث خروج ارز زیادی از کشور می‌شود و افزایش قیمت روغن در آینده دور از انتظار نیست.
کاهش قیمت روغن خام در دو سال گذشته به دلیل افت قیمت جهانی بوده است. با این حال، افزایش قیمت جهانی در ماه گذشته می‌تواند بر قیمت داخلی تاثیر بگذارد. رئیس هیئت مدیره انجمن روغن نباتی تاکید بر ثبات نسبی بازار روغن و تعادل موجود بین عرضه و تقاضا در بازار مصرف خانوار دارد، اما مشکلات عرضه در بخش صنایع و اصناف نیاز به اصلاح قیمت‌ها و ورود روغن‌های جدید را ضروری می‌داند. واردات سالانه روغن به کشور دو میلیون تن است که نیمی از آن مصرف خانوار است. روغن‌های آفتابگردان، پالم و سویا بیشترین سهم را در سبد مصرف خانوار دارند.
