نقش دو کشور عربی در سقوط اسد

قطر، امارات، عربستان و مصر، هر یک از جناح‌های متفاوتی در سوریه حمایت کرده‌اند. تحریرالشام، تحت رهبری جولانی، با پشتیبانی ترکیه و قطر، قدرت قابل توجهی در سوریه دارد. در مقابل، امارات و عربستان از گروه‌های مخالف دیگری حمایت می‌کردند.

در گفتگویی با قاسم محبعلی، مدیرکل پیشین خاورمیانه وزارت خارجه، در مورد نقش بازیگران منطقه‌ای در تحولات سوریه به بحث پرداخته‌ایم:

دخالت مستقیم امنیتی و اطلاعاتی ترکیه در رویدادهای سوریه آشکار است. ایران، اسرائیل و آمریکا نیز به عنوان بازیگران پشت پرده شناخته می‌شوند. آیا کشورهای عربی که روابط سنتی خوبی با اسد نداشتند، در این تحولات نقش داشته‌اند؟

یک هماهنگی منطقه‌ای برای وقوع این رویدادها وجود داشته است. ترکیه به دلیل دسترسی به ابزار و گروه‌های مخالف در ادلب، نقش مستقیم‌تری داشته است. این گروه‌ها عمدتاً از حمایت مالی قطر و ترکیه برخوردار بوده‌اند. عربستان و امارات رویکرد متفاوتی داشتند و با حزب بعث و ارتش آزاد سوریه در ارتباط بودند. با این حال، یک هماهنگی کلی تحت هدایت آمریکا وجود داشته تا حکومت اسد سرنگون شود؛ احتمالاً با هماهنگی ضمنی روسیه. عدم حمله به نیروهای روس و خروج اسد بدون اطلاع ارتش و دولت، نشان‌دهنده این هماهنگی است. کردها در شرق با آمریکا همکاری می‌کردند. مرز جنوبی توسط گروه‌های همسو با اردن کنترل می‌شد و شبکه‌های عربستان و امارات نیز فعال بودند. هدف، ایجاد تغییرات آرام و بدون خونریزی زیاد، حفظ ارتش و جلوگیری از وضعیتی مشابه لیبی بود.

کشورهایی مانند عربستان، امارات و قطر، در طول جنگ داخلی از گروه‌های مسلح مخالف اسد حمایت می‌کردند. آیا اکنون شاهد حمایت آنها از تحریرالشام و جولانی خواهیم بود؟

با نگاهی به افغانستان، می‌توان دید که قطر و ترکیه در انتقال قدرت به طالبان و خروج کم‌هزینه آمریکا نقش داشتند. اما شرایط سوریه متفاوت است. در گذشته، دخالت ترکیه و قطر مستقیم‌تر بود. کشورهایی مانند ترکیه، امارات، قطر، عربستان و حتی مصر از گروه‌های مختلفی حمایت می‌کردند. مصر، عربستان و امارات روابط خوبی با اخوان المسلمین ندارند، در حالی که گروه‌های تحت حمایت ترکیه و قطر گرایش‌های اخوانی داشتند. هم اکنون، عربستان و امارات با حزب بعث، بقایای ارتش اسد و گروه‌های سلفی ارتباط دارند. ترکیه و قطر از گروه‌هایی مانند تحریرالشام حمایت می‌کنند. هدف مشترک همه این کشورها، برکناری حکومت اسد بود. جلسه اخیر در اردن نیز به همین منظور برگزار شده است.

چالش اصلی سوریه، بازسازی کشور است. قبل از سقوط اسد، زیرساخت‌های آسیب‌دیده به دلیل کمبود منابع مالی و عدم تمایل سرمایه‌گذاران، بازسازی نشدند. آیا با تغییر اوضاع، کشورهای عربی برای بازسازی سوریه سرمایه‌گذاری خواهند کرد؟

حضور ترکیه و قطر در بازسازی سوریه قطعی است. عربستان و امارات نیز بر اساس منافع خود مشارکت خواهند کرد. اتحادیه اروپا نیز به دلیل مسائل امنیتی و اقتصادی، و برای تعدیل نقش ترکیه، وارد عمل خواهد شد. مجموعه کشورهای ثروتمند در این امر مشارکت می‌کنند. نوع حکومت آینده و میزان شمولیت آن (شامل منافع اهل سنت، کردها، علوی‌ها، دروزی‌ها و مسیحیان) تعیین‌کننده میزان مشارکت کشورها خواهد بود. در حال حاضر، مدیریت تحولات در دست قطر و ترکیه است و سرنوشت نقش روسیه و ایران در آینده سوریه نامشخص است.